Íslendingasaga Guðmundar- og Geirfinnsmála 1.

Hafþór Sævarsson skrifar 3.8.2018 09:00

Íslendingasaga Guðmundar- og Geirfinnsmála

1. Höfuð hnoðað úr leir

Formáli
Guðmundar- og Geirfinnsmálin svonefndu urðu ekki til í tómarúmi. Það er ómögulegt að skilja þau mál án þess að fyrir liggi til grundvallar skilningur á pólitískum hagsmunum þess tíma. Það vill svo til að sakamál þessi eru aðeins lítill angi af stærra sögulega samhengi. Ef sagan er ekki slitin úr sínu viðeigandi samhengi þá útskýrir hún afdráttarlaust ástæður fyrir misnotkun mannshvarfanna tveggja, þ.e. þeirra Guðmundar Einarssonar og Geirfinns Einarssonar. Misnotkun þessi leiddi m.a. til þeirra opinberu málavaxta sem engan endi virðast ætla að taka, 44 árum eftir hvarf mannanna tveggja. Ef marka má opinbera umræðu, þá þrátt fyrir allan þennan tíma og fyrirhöfn, virðist enginn vita nokkurn skapaðan hlut um hvað í ósköpunum var eiginlega á seyði.

Þess í stað hefur umræðan verið afvegaleidd frá kjarna málsins - bæði markvisst sem og ómeðvitað. Taka má ótal dæmi um slíkt: Útvarpsleikritið „Lifun” frá árinu 2017 sem Vera Illugadóttir ljáði rödd sína, gefur manni þá hugmynd að sökin sé til hálfs þeirra illa innrættu ungmenna sem vildu fyrst og fremst skapa skáldverk í miðjum lotum pyndinga. Brynjar Níelsson heldur því fram að ekkert dómsmorð hafi farið fram, þar sem hvergi í dómi Hæstaréttar sé að finna orðið ,,dómsmorð.” Jón Steinar Gunnlaugsson þykist standa með réttlæti en leynt og ljóst vinnur gegn því. Ómar Valdimarsson, fyrrverandi blaðamaður Dagblaðsins, notar hvert einasta tækifæri, t.d. í viðtali í kvikmyndinni „Out of Thin Air,” til að reyna sannfæra sjálfan sig um hversu hræðileg þessir tvítugu krakkar voru - til að afsaka eigin sök sem blaðamaður frá þessum tíma – þegar hann ,,[vann] eins og dýr og [...] drakk eins og dýr.” eins og Anthony Adeane hefur eftir honum í bók sinni Out of Thin Air (2018). Hvers vegna svo í ósköpunum fyrrverandi fréttamaðurinn Ómar Ragnarsson ákvað að skrifa bókina Hyldýpið (2016), þar sem hann þykist vita eitthvað sem hann viðurkennir svo persónulega að sé hreint bull, veit vonandi enginn.

Karl Th. Birgisson, ritstjóri Herðubreiðar, gerði þó í það minnsta tilraun til að gera grein fyrir því hvað það var sem gerði málið ,,pólitískt.” Þar liggur lykillinn að málinu, hvað það sé sem geri málið pólitísk. Tilraunin mistókst hins vegar hrapallega; Karl áttar sig ekki á einu stakasta atriði nema því, þeirri fyrirframgefnu forsendu sinni, að Framsóknarflokkurinn sé spilltur og Ólafur Jóhannesson, fyrrv. forsætisráðherra, hafi verið það líka. Jón Daníelsson skrifaði ágæta bók, Sá sem flýr undan dýri (2016) um refsiverða háttsemi handhafa opinbers valds í málinu og nefnir fleira til sögunnar eins og fjarvistarsannanir sem höfðu hvergi fengið rými í opinberri umfjöllun fram að útgáfu þeirrar bókar. Jón telur hins vegar ýmislegt ,,skynsamlegt” við ákvarðanatöku svokallaðra rannsóknaraðila í frumrannsókn hvarfs Geirfinns - sem er það einfaldlega ekki við nánari skoðun. Jón gefur því öðrum tækifæri á að kafa dýpra. Það sem eftir stendur um málið og vantar sárlega er samhengið. Án þess er engin saga, engin merking og enginn þráður.

Það vill svo til að það er gífurlega sterkur og litríkur þráður sem fer ekkert á milli mála í umræddum málum. Það er sá þráður sem þarf að skoða, í stað þess að loka sig af í ,,Geirfinnsmálinu” sem var raunar smættað úr ,,Guðmundar- og Geirfinnsmálinu” sem var svo aftur smættað úr ,,Klúbbmálinu” svokallaða á sínum tíma. Það þarf að gera grein fyrir öllu samhenginu og fylgja þeim þræði eftir sem varpar ljósi á söguna í heild. Þá þarf að gefa sérstakan gaum að mönnum eins og Kristjáni Péturssyni, deildarstjóra tollgæslunnar á Keflavíkurflugvelli og Nirði Snæhólm, rannsóknarlögreglumanni. Hvort menn og konur vilji þegar upp er staðið, vita og skilja málið í heild eða aðeins heyra það sem samræmist þeirra heimsmynd, kemur engum öðrum við.

1. Höfuð hnoðað úr leir

Á fjallstindi yfir hlýjum árdal flöktir skítugt lak á þvottasnúru. Fyrir neðan speglar vatnið hið efra: Fjólublár himinn býður góðan dag með myntugrænu ljósi sem geislar gegnum morgundögg. Lakið skítuga sem flögrar með sunnangolu hangir fast á viðarklemmum. Lakið er það eina sem eftir er af vofu Geirfinnsmálsins. Fram að þessu hefur vofan legið í drullupolli draugasagna sjáenda og tugga lögmanna. Tuggur þessar eru af ólíkum toga en bera allar sama einkennið: Grófleika. Tuggunum er slengt fram í þeim tilgangi að afgreiða skynsama forvitni með ódýrum frösum. Ruddaskapur þessi nærist á ruglingi og hroka. Andrúmsloft þöggunar og meðvirkni hefur viðhaldið þessu ástandi. Fyrirframgefnu forsendurnar eru allsráðandi og mýturnar fleiri en árin sem hafa liðið frá atburðunum.

Nú er kominn tími til að segja sögu. Við þurfum að færa svarthvítu draugasöguna í lit - varpa ljósi á heildarmyndina í góðri upplausn. Smáatriði verða að fá að njóta sín í ró og næði þar til hárfín nákvæmni kemur reglu á óreiðuna. Vandað handbragð og fínlegir drættir sem bera skynbragð á blæbrigði margra samverkandi þátta kemur í stað rammra tugga. Þannig fær sagan að flökta í allra augsýn: Hvað er það sem sameinar Guðmundar- og Geirfinnsmálin? Til að segja frá málinu í heild verður að hefja sögu þessa á viðunandi upphafsreit. Í þeim tilgangi mun Leirfinnur duga.

Eflaust hefur ekkert mannshvarf komið jafn miklu róti á sálarlíf þjóðarinnar og hvarf Geirfinns Einarssonar. Strax í upphafi var raunar sleginn sá tónn að um dularfullt mannshvarf væri að ræða. Rétt eins og meintir rannsakendur vissu fyrir fram að mannshvarfið yrði síðar meir einmitt talið hið dularfyllsta. Ekki nema rúmri viku eftir hvarfið var hnoðuð leirstytta í kjallara undirmeðvitundar Íslendinga. Leirfinnur, eins og styttan er venjulega kölluð, ber öll einkenni þjóðsagnamunar: Táknmynd dularfullrar draugasögu, brunnur ósvaraðra spurninga og ber hinn eina sanna óræða svip sem auðvitað allir þykjast kannast við. Svipur þessa leirverks er á pari við eins konar bros Mónu Lísu; áhrifamátturinn óneitanlega dáleiðandi.

Þessi séríslenska tilraunastarfsemi löggæsluyfirvalda, að hnoða styttu úr leir í þeim tilgangi að leita að manni til að leita að enn öðrum manni, hljómar eins og hún hafi aldrei verið líkleg til árangurs. Árangur bar hún samt úr býtum þótt augljóslega ekki hinn yfirlýsta, að rannsaka afdrif Geirfinns.

Leirfinnur átti að lýsa andlitsdráttum, hári og höfði þess manns sem sást í brúnum leðurjakka hringja úr símtæki Hafnarbúðarinnar í Keflavík 19. nóvember árið 1974. Kvöld þetta var það síðasta sem spurðist til Geirfinns. Meintir rannsakendur vildu meina að umræddur sími hafi verið notaður til að hringja í Geirfinn. Styttuhnoðið gekk ekki betur en svo að sjónarvottarnir báðir töldu styttuna ótæka til að lýsa eftir dularfulla manninum í brúna leðurjakkanum. Meintum rannsakendum í Keflavík fannst það þó ekki skipta höfuðmáli og þrátt fyrir að augljóst væri að höfuðið var ekkert líkt manninum ákváðu þeir engu að síður að birta mynd af höfðinu í fjölmiðlum. Það þurfti enga sjáendur til að spá fyrir um það, fjölmiðlar fóru á heljarinnar leitarfyllerí til höfuðs höfðinu sem lýsti hvorki einum né neinum.

Sá sem hringdi úr Hafnarbúðinni þetta kvöld var ekki dularfyllri en svo en að hafa gefið sig fram. Jón nokkur Grímsson var maðurinn sem hringdi úr Hafnarbúðinni þetta kvöld og hafði einmitt klæðst brúnum leðurjakka. Hvað voru margir sem hringdu úr grunaða símtólinu þetta kvöld og klæddust brúnum leðurjakka? Það er að öllum líkindum aðeins einn maður og Jón Grímsson heitir hann. Jón þessi hafði hins vegar ekkert með hvarf Geirfinns að gera. Hann kom með leigubíl og fékk að hringja til að finna bílinn sinn. Leigubíllinn beið eftir Jóni á meðan hann fékk að hringja, síðan fór Jón út aftur og bílstjórinn ók honum á þann stað sem Jón sótti bílinn. Meintir rannsakendur töluðu um það sem fyrirframgefna forsendu að símtæki Hafnarbúðarinnar hafi meldað sig við símtól Geirfinns en það var aldrei staðfest. Það hefði raunar vel verið hægt að rekja símtalið og fá úr því skorið, það var hins vegar aldrei gert. Meintum rannsakendum fannst það aldrei neitt sérlega spennandi pæling.

Þegar Jón setti sig í samband og gaf sig fram voru viðtökunar dræmar. Honum var tjáð að hann ætti bara hafa samband næst þegar hann væri á höfuðborgarsvæðinu, ekkert stress! Þegar Jón hafði síðan samband frá höfuðborgarsvæðinu var hann beðinn um að vera um kyrrt þar sem hann var staddur - þeir myndu koma til hans. Hans var ekki óskað niður á lögreglustöðina. Margt grunsamlegt er nú þegar á ferðinni í vinnubrögðum meintra fagmanna, eins og glöggir og jafnvel óglöggir sjá.

Í viðtali um aldamótin segist Jón Grímsson vita að Njörður Snæhólm lögreglumaður hafi verið annar þeirra sem kom til hans umræddan dag. Jón sýnir Nirði Snæhólm brúna leðurjakkann sem hann var í þetta kvöld. Njörður segir Jóni hins vegar að þessi tiltekni brúni litur passi ekki alveg við lýsingu sjónarvotta; jakkinn væri of dökkur! Njörður gat að sjálfsögðu ekki vitnað fyrir um hvaða tón sjónarvottar skynjuðu á brúna jakkanum. Þrátt fyrir það tilkynnir Njörður Jóni að hann sé ekki maðurinn sem leitað sé að og megi bara gleyma þessu. Njörður Snæhólm kemur því sem sagt í kring að sjónarvottarnir fá aldrei að berja Jón þennan augum, hvað þá jakkann.

Hver er þessi Njörður Snæhólm rannsóknarlögreglumaður? Njörður Snæhólm barðist sem norskur hermaður í seinna stríði og vildi fara í fremstu víglínu, óskaði sérstaklega eftir því við herstjórann. Njörður skýrir frá því í bók sinni ,,Á kafbátaveiðum” að eftir að hafa lært að verða vélbyssuskytta í Kanada hafi hann farið til Bandaríkjanna í skóla. Þar hafi menn verið ,,í sömu erindagjörðum; að læra að drepa menn.” Hann annaðist fangaflutninga bæði á meginlandi Bretlands og yfir Atlantshafið frá Bandaríkjunum, tók þar við föngum frá bandarísku leynilögreglunni. Í grennd við Forus, Stavanger flugvöllinn í Noregi eftir stríðið, fyrirskipaði Njörður aftöku á manni sem tók til fótanna í vörslu hans. Sem herflugmaður hugsaði hann lítið um ró og næði: ,,Heldur hitt, að lenda í sem mestum árekstrum við óvinina og reyna skjóta niður sem flesta þeirra.” Njörður lærði undirstöðuatriðin í vopnaburði, á handvélbyssur, skriðdrekariffla, handsprengjur, gas og byssustingi. Ásamt því lærði hann ,,alls konar aðferðir við að drepa með berum höndum.”

Haukur Guðmundsson, rannsóknarlögreglumaður, segir Njörð hafa átt frumkvæðið að því að hann, Haukur, hafi farið með ekkju Geirfinns hálfu ári eftir hvarf Geirfinns til Jórdaníu. Yfirlýstur tilgangur ferðar þeirra Hauks og Guðnýjar var að hitta miðil. Hvað varð til þess að einn meintur rannsakendi fór með ekkju Geirfinns til Jórdaníu til að hitta miðil? Haukur bendir einungis á að Njörður Snæhólm hafi verið svo mikill áhugamaður um dulræn málefni.

Vituð þér enn - eða hvað?