BBC og Valtýr Sigurðsson

 

 

Það er óhætt að segja að útvarpsþátturinn “The Reykjavik Confessions”, þar sem fréttamaðurinn Simon Cox fjallaði um svonefnd Guðmundar og Geirfinnsmál. hafi vakið athygli, bæði hér á Íslandi og erlendis. Statistikin virðist vera einsdæmi í vestrænni réttarfarssögu:

Allt að 655 dagar í hörku yfirheyrslum og  einangrun í Síðumúlafangelsi.

Í framhaldi af útsendingu þáttarins var birt margmiðlunarefni á vefsíðu BBC, þar sem bæði var skrifaður texti, hljóðklippur og video. Þetta efni, þ.e.a.s. útvarpsþátturinn og  vefsíðan,  hefur víða vakið athygli og beinir sannarlega athygli umheimsins að íslensku réttarkerfi fyrr og nú. Simon Cox tekur það skýrt fram í þættinum að hann hafi reynt mikið að fá viðbrögð þeirra sem störfuðu við rannsókn málanna á sínum tíma en ekki haft erindi sem erfiði. Þó var það þannig að þegar Simon Cox var kominn aftur heim til Englands náðist samband á SKYPE við einn þeirra sem unnu að rannsókninni en það var Valtýr Sigurðsson. Valtýr var einmitt yfirmaður frumrannsóknarinnar á hvarfi Geirfinns Einarssonar í Keflavík. Valtýr var þá ungur að árum en hafði mun umfangsmeiri þekkingu á sviði lögfræði en samstarfsmennirnir, sem þó voru flestir eldri og reyndari. Valtýr er sérlega snjall lögfræðingur og átti í framhaldi af þessu eftir að ná miklum frama sem slíkur. Hann var dómari við Héraðsdóm Reykjavíkur og síðar Ríkissaksóknari. Einnig sinnti hann starfi fangelsismálastjóra en starfar nú að öðrum málum.

Fyrir okkur sem höfum fylgst með umfjöllun um þessi mál hér á landi er verulegur fengur í þessu stutta en snaggaralega  viðtali við Valtý.  

Það hefur yfirleitt verið háttur rannsóknarmanna  í þessu máli þegar leitað hefur verið eftir viðbrögðum þeirra við gagnrýninni umfjöllun, að neita öllum viðtölum. Í kvikmynd Sigursteins Mássonar “Aðför að lögum” er t.d. aðeins einn rannsóknarmaður (Gísli Guðmundsson) sem tjáir sig, þrátt fyrir að leitast hafi verið við að fá fram viðhorf fleiri rannsóknarmanna.

En Valtýr er glaðbeittur í þessu viðtali og svarar spurningum BBC fréttamannsins skýrt og greiðlega. Fátt af því sem Valtýr segir kemur á óvart, hann er greinilega sáttur við dóm Hæstaréttar og telur að hinir dæmdu séu sekir. Í lok viðtalsins talar hann um að margar vísbendingar (clues) hafi verið um að atburðir hafi gerst með ákveðnum hætti í Keflavík.

“Yes, clues but no proof” segir Simon Cox og innir Valtý eftir sönnunum.

Þá segir Valtýr:

“We have lot of proofs that Erla was in Keflavík”  

“Við höfum margar sannanir fyrir því að Erla Bolladóttir var  í Keflavík.”  

Frá bæjardyrum undirritaðs er tilefni til að staldra við og hugleiða aðeins þessa fullyrðingu Valtýs.

Erla Bolladóttir var hneppt í gæsluvarðhald í desember 1975 vegna svonefnds póstsvikamáls þar sem hún játaði sök. Fljótlega fóru yfirheyrslur yfir Erlu að snúast um dularfulla atburði sem að mati lögreglu gætu hafa gerst í Hafnarfirði í janúar 1974, næstum tveimur árum áður. Fyrsta yfirheyrslan yfir Erlu markar "upphaf" svonefnds Guðmundarmáls, hún fór fram 20. des. 1975 og er skráð 7 klst.

Skýrslan  hefst á orðunum:

 

“Tilefni þess að Erla er mætt hér sem vitni er það 

að lögreglu hefur borist til eyrna að...”

 

Hvergi hefur verið útskýrt hvaðan þetta svokallaða tilefni kom.

Skýrsla Erlu er fyrsta skráða skýrslan í málinu.  

Erla gaf mjög óljósa og draumkennda skýrslu, henni var sleppt samdægurs og komst þannig heim til þriggja mánaða gamallar dóttur sinnar yfir jólin. Hún var síðan hneppt í gæsluvarðhald vegna Geirfinnsmáls 4. maí og var í haldi til 22. desember 1976. Á þessu tímabili  eru skráðar 105 yfirheyrslur yfir Erlu. 

Réttargæslumaður Erlu var þó aðeins viðstaddur samskipti hennar við rannsakendur í eitt skipti af þessum 105. 

Eins og margoft hefur verið bent á eru ótrúleg líkindi með frásögn dómþola, þ.m.t. Erlu, um Keflavíkurferðina og skýrslu G.A. frá 23. okt. 1975, sem þó kom fram þremur mánuðum áður en sakborningar voru handteknir. 

Í þessum 105 (skráðu) yfirheyrslum yfir Erlu ber ýmislegt á góma, eins og vænta má. Til dæmis ferð til Keflavíkur. Einnig koma fram í þessum yfirheyrslum  nokkrar útgáfur af  meintri ferð Erlu til baka frá Keflavík. Á tímabili virtist svo sem hún hefði verið samferða öðrum sakborningum til Reykjavíkur á Land Rover bifreið, en á öðrum tímabilum útskýrir hún ferð sína til baka með því að hún hafi farið ¨á puttanum” til Reykjavíkur. Í niðurstöðu Hæstaréttar er notuð sú útgáfa sögunnar að Erla hafi dvalist næturlangt í yfirgefnu húsi nærri Dráttarbrautinni og síðan húkkað sér far til Reykjavíkur. Skýrsla er tekin af EB 23. jan 1976. Þrátt fyrir að flestu sem þar kemur fram um atvik sé hafnað í dómi Hæstaréttar,  er þetta atriði látið halda sér, þ.e. að Erla hafi farið á puttanum til Reykjavíkur að morgni 20.nóv. Hún segist hafa farið með Moskvitch bifreið fyrri hluta leiðarinnar, að Grindavíkurafleggjara en fengið far með vörubíl þaðan og til Hafnarfjarðar. Hún tekur ekki fram tegund né lit vörubílsins en í síðari skýrslum talar hún um að ökumaðurinn hafi sagst hafa starfað við malar eða grjótnám  og hafi reykt pípu. Í framhaldi af þessum upplýsingum fór fram skipuleg leit að vörubílstjóra sem svarað gæti til lýsingarinnar en sú leit skilaði ekki árangri. 

Vörubílstjórinn

Snemma vors 1976 lýsti lögregla eftir malar eða grjótflutningabifreið sem gæti hafa tekið stúlku upp í að morgni 20. nóv.1974  Þann 11. apríl 1976 gefur sig fram maður (Á.R.) sem oft átti þarna leið um þetta leyti á vörubifreið. Hann starfaði um þetta leyti við að flytja  síldartunnur frá Siglufirði til Keflavíkur og ók þessa leið því oft og reglulega. Fram kemur í ökudagbók mannsins að hann hafði ekið þessa leið 20. nóv. Bifreið hans var vörubíll með háum trégrindum á hliðum. Í skýrslunni segir hann:

“Í einni af þessum ferðum man ég eftir því  að ég tók upp í bifreiðina stúlku á Reykjanesbrautinni.”  Maðurinn heldur því hvergi fram að hann muni hvaða dag hann tók stúlkuna upp í. Í dagbókinni kemur fram að hann hafi ekið þessa leið þennan dag. En það gerði hann líka marga aðra daga haustið 1974, jafnvel oft í hverri viku, þar sem hann hafði þann starfa að keyra leiðina. Í framhaldi af skýrslunni fór fram sakbending þar sem Á.R. sá Erlu Bolladóttur ásamt fjórum öðrum stúlkum. (20% líkur m. v. random.)

Ekki gat hann bent á neina þeirra sem stúlkuna sem hann kvaðst hafa tekið upp í.

Eftir stendur:

1. Samkvæmt dagbók mannsins ók hann þessa leið 20. nóv.
2. Maðurinn ók leiðina oft og reglulega um þetta leyti.
3. Í einni af þessum ferðum þá um haustið tók hann stúlku upp í.
4. Hann þekkti stúlkuna ekki við sakbendingu.

Nóg um þetta, varla er þetta sönnunin sem Valtýr talar um.

Moskvitch maðurinn:

 

Auglýst var einnig eftir ökumanni Moskvitch bifreiðar sem Erla hafði sagst hafa fengið far með að Grindavíkurafleggjaranum. Ökumaðurinn G.S.J. gaf sig fram og gaf skýrslu hjá lögreglu þriðjudaginn 30. mars. 1976.

Í skýrslu hans kemur fram að hann muni eftir að hafa tekið stúlku upp í einhverntíma um haustið 1974 og ekið henni þessa leið, frá afleggjaranum að Höfnum og að Grindavíkurafleggjara. Hann geti ekki dagsett það nákvæmlega hvenær hann hafi tekið stúlkuna upp í né heldur á hvaða tíma dags.

Í skýrslunni segir: “Ég minnist þess að ég var hjá dóttur minni í Sandgerði eina nótt haustið 1974 og þá gæti þetta komið heim og saman við þann atburð sem um er rætt” 

Í þessari  skýrslu sem tekin er 30. mars 1976 kveðst hann hafa

ekið á Skoda bifreið sem hann átti.

Hvergi er minnst á Moskvitch.

 

Þó hafði lögreglan ekki lýst eftir ökumanni Skoda bifreiðar, heldur Moskvitch.

 

Að skýrslutöku lokinni fór fram sakbending

þar sem “nokkrar stúlkur” stilltu sér upp. 

Ekki er tekið fram hve margar.

Maðurinn kveðst telja að ein þeirra stúlkna sem stillt var upp

“kæmi til greina” og benti á Erlu Bolladóttur.

Ökumaður Skoda/Moskvitch bifreiðarinnar mætti síðan fyrir Dómþing Sakadóms Reykjavíkur þann 26. maí 1977.

Hann hefur mál sitt á því að hann hafi:

 

“Einhvern tíma um haustið eða veturinn 1974 tekið stúlku upp í bifreið sína í Keflavík” 

Vitnið staðfestir að bifreið þess hafi verið af gerðinni Skoda 1000.  

 

Einnig segist hann nú hafa “eitt sinn um þetta leyti fengið lánaða bifreið hjá vinnufélaga sínum og hafi þetta verið Moskvitch og gulgræn að lit að vitnið minnir og frekar illa farin."

Telur vitnið “jafnvel sennilegt” að það hafi verið á þeirri bifreið. 

 

Hann kveðst nú ekki hafa gist í Sandgerði, 

heldur hafi fóstra hans átt afmæli 19. nóvember 1974. 

Hann hafi verið í afmælisveislunni í Garðabæ ásamt fjölda fólks um kvöldið en síðan farið af stað árla morguns og ekið suður í Sandgerði. 

 

Sakbendingin frá 30. mars er rifjuð upp og staðfestir maðurinn að í sakbendingunni hafi Erla hafi verið:

“líkust stúlkunni", af þeim stúlkum sem stillt var upp.

Maðurinn þekkir Erlu á mynd sem honum er sýnd í þessu dómþingi sem fram fór eins og áður sagði 26. maí 1977.

 

*****

 

Í þessum tveimur skýrslum er margt athyglisvert.  

Í dómi Hæstaréttar frá 1980  

er sérstaklega sérstaklega tekið fram að hér sé um “Greinargott vitni að ræða". 

 

Ekki er þó unnt að lesa það út úr framburði mannsins að hann sé á neinn hátt öruggur um meint atvik.

Í sakbendingunni 30.mars 1976 heldur hann því hvergi fram

að Erla sé sú sem hann tók upp í bílinn.

Hann kveðst hinsvegar telja að ein stúlknanna “komi til greina”.

Hann bendir á Erlu og er  honum þá sagt að þetta sé Erla Bolladóttir. 

Í skýrslunni fyrir dómi lýsir hann því þannig að honum

hafi þótt Erla “líkust” stúlkunni, af þeim stúlkum sem stillt var upp. 

Einnig vekur það nokkra athygli að bifreið sú sem var í eigu mannsins á þessum tíma var alls ekki af Moskvitch gerð. Skv. bifreiðaskrá 1974 ók hann um á bifreið af gerðinni Skoda 1000. Fyrir dómi hefur hann mál sitt á því að hann hafi "Einhvern tíma um haustið eða veturinn 1974" tekið stúlku upp í. Talar síðan um afmælisveisluna og segist síðan "eitt sinn um þetta leyti" hafa fengið lánaða Moskvitch bifreið hjá vini sínum og er vitnið óklárt á því hvor tegundin var notuð, “annaðhvort Moskvitch eða Skoda”

Athyglisvert er í þessu samhengi að í beinu framhaldi af því að þessar upplýsingar komu fram breyttist framburður Erlu á þann veg að hún hættir að tala um Moskvitch bifreið, heldur hafi verið um að ræða “annaðhvort Moskvitch eða Skoda” 

Ekki aðeins er samræmi milli tegundanna sem þau nefna, heldur er einnig samræmi í óvissu þeirra, um hvaða tegund var um að ræða. Þetta samræmi hlýtur að teljast sérkennilega fullkomið. Allavega er umhugsunarefni hvernig slíkt samræmi getur myndast.

 

 Möguleikarnir eru tveir:

 

1.Tilviljun.

 

2. Spilliáhrif  (Contamination).

 

Þetta atriði minnir óneitanlega nokkuð á atriði sem margir kannast við úr svonefndu Guðmundarmáli en þar áttu bifreiðir það til að breytast úr einni tegund í aðra. Þá vekur það furðu hve stutt og ónákvæm skýrslan um sakbendinguna er. Hvergi er tekið fram hve mörgum stúlkum var stillt upp. Maðurinn segist hvergi í skýrslunni hafa tekið Erlu upp í bílinn. En hann telur að Erla komi til greina. Sú "niðurstaða" virðist fullnægja allri forvitni, ekkert meira er skráð og maðurinn fer.

 

(Aðrar sakbendingar fóru fram, sem 4 lykilvitni tóku þátt í og miðuðu að því að staðsetja einhvern sakborninganna í Keflavík að kvöldi 19. nóv. Þær “misheppnuðust” eins fullkomlega og hugsanlegt er, að því leyti að  niðurstöður þeirra voru fullkomlega ósamrýmanlegar þeim rannsóknartilgátum þeim sem uppi voru.

Og eru þó enn í niðurstöðu Hæstaréttar frá 1980)  

Hvergi nefnir ökumaður Skoda/Moskvitch bifreiðarinnar tilefni meintrar ferðar sinnar svo árla morguns eftir gleðskapinn kvöldið áður.

Maðurinn þekki Erlu af mynd sem honum var sýnd í dómþinginu 26. maí 1977.

Þar virðist eiga að vera um einhverkonar stuðning að ræða við sakbendinguna. Varla hafði þó liðið dagur um nokkurra mánaða skeið að ekki væru myndir af Erlu og öðrum sakborningum á forsíðum dagblaða, ásamt frásögnum af glæpaverkum þeirra. Það hefði því líklega verið meiri leitun um þessar mundir að þeim Íslendingi sem ekki hefði þekkt persónuna á myndinni.

Eftir stendur:

 

1. Hann man ekki hvar:

 

Hann segist í fyrstu skýrslunni muna, að hafa tekið stúlku upp í við afleggjarann að Höfnum, nokkuð fyrir utan Keflavík, ofan við Njarðvík. Í þeirri síðari segir hann að það hafi verið á gatnamótum Hafnargötu og Aðalgötu, inni í miðbæ Keflavíkur.

 

2. Hann man ekki hvenær:

Í fyrstu skýrslunni segir hann:

 

“Ég get ekki fullyrt á hvaða tíma dags,

né heldur get ég dagsett þennan atburð”

Þ.e.a.s. hvenær hann tók stúlku upp í Skoda/Moskvitch bifreiðina.

 

Í þeirri síðari talar hann um afmælisveisluna 19. nóv. En segir jafnframt að þetta hafi verið “einhvern tíma um haustið eða veturinn 1974”

 

Þarna er mótsögn, þannig virðist hann ekki viss um það hvort hann sé öruggur eða óöruggur hvað varðar dagsetninguna. Þetta minnir óneitanlega nokkuð  á lýsingu eins sakborninga í málinu, þegar hann kvaðst eftir langt gæsluvarðhald, vera orðinn "50% viss" um að hafa drepið mann.

 

3. Fyrir dómi breytir maðurinn framburði um ferðir sínar þessa daga í grundvallaratriðum frá lögregluskýrslunni.

Í fyrri skýrslunni segist hann hafa gist í Sandgerði. Í síðari skýrslunni segist hann hafa farið árla morguns til Sandgerðis, stoppað þar í örstutta stund og haldið síðan af stað til Reykjavíkur. 

Hvergi kemur fram hver hafi verið tilgangur ferðarinnar um morguninn, né hvaðan hann fór, eða hvar hann gisti um nóttina, þ.e.a.s. samkvæmt síðari framburði sínum. En hann var búsettur á Seltjarnarnesi.

Samkvæmt síðari framburði mannsins, 26. maí 1977, ók hann til Sandgerðis, morguninn eftir afmælið, síðan aftur til Reykjavíkur (Seltjarnarness?) Síðan suður aftur til Grindavíkur. Hann var mættur til vinnu í Grindavík samdægurs skv. sama framburði sínum fyrir dómi.

4. Hvergi í sakbendingunni heldur hann því fram að Erla sé stúlkan sem hann tók upp í, haustið 1974. Einungis að það "komi til greina" og orðar það svo fyrir dómi að honum hafi þótt Erla "líkust stúlkunni" af þeim sem stillt var upp.

 

5. Sakbending eftir myndum fyrir dómi

er augljóslega merkingarlaus vegna spilliáhrifa frá fjölmiðlum.

Ekki aðeins höfðu myndirnar verið birtar, heldur einnig játningar sakborninga og yfirlýsingar frá Karl Shütz um að málið væri "algjörlega öruggt". Hvergi sást örla á vafa um sekt sakborninga. Einnig hafði birst yfirlýsing frá ráðherra dómsmála: "Martröð er létt af þjóðinni" Vitnið hefur þannig ýmis tilefni til að telja málið öruggt, með eða án síns framburðar og hefur engar forsendur til að gera sér grein fyrir því að hvorki er um efnisleg gögn né önnur vitni að ræða.

  

6. Sakbendingin og skýrslan um hana er stórkostlega gölluð, ónákvæm og furðulega knöpp, m.v. hugsanlegt mikilvægi vitnisins.

 

Hvergi er tekið fram hve mörgum stúlkum var stillt upp.

 

(Í hinni árangurslausu sakbendingu þegar vörubílstjórinn mætti voru þær fjórar auk Erlu. Með því eru 20% líkur á "árangri" m.v. slembiaðferð)

 

7. Hann man ekki hvaða tegundar bifreiðin var sem hann ók.

En nefnir þó við yfirheyrsluna báðar sömu tegundir og Erla telur koma til greina. Hafi maðurinn tekið farþega upp í bílinn “einhverntíma þarna um haustið eða veturinn”, hefur væntanlega verið um eina tegund bifreiðar að ræða, af einni tegund. 

Í dómsniðurstöðu Hæstaréttar eru báðar tegundir enn nefndar. 

 

Að maðurinn skuli ekki muna hvaða tegund bíllinn var, rýrir vissulega trúverðugleika vitnisins. Hitt hlýtur þó að teljast mun merkilegra: 

Að samræmi skuli vera í óvissu þeirra um hvora tegundina var um að ræða. 

 

*****

Með hliðsjón af framansögðu

er því hér virðingarfyllst haldið fram

að framburður mannsins geti hvorki talist

greinargóður né trúverðugur.

  

Þar sem ekki er um önnur vitni að ræða,

þá er komið að hinum efnislegu sönnunargögnum:

 

Í einni af yfirheyrslunum 105 yfir Erlu Bolladóttur kemur fram að hún segist hafa beðið í yfirgefnu húsi nærri Dráttarbrautinni aðfaranótt 20. nóv. 1974. Þar hafi hún reykt nokkrar sígarettur. Rannsóknarmenn miðuðu við að um væri að ræða “Rauða húsið” nálægt Dráttarbraut Keflavíkur. Húsið var mannlaust og opið og hafði verið það lengi. (Tilvalið t.d. fyrir unglinga að reykja þar inni.) Rúmlega 26 mánuðum eftir meinta atburði, 23. janúar 1977 fór lögregla á vettvang ásamt Erlu. Gat hún bent á ákveðið herbergi og taldi sennilegt að hún hafi beðið þar. Ekki fundust neinir stubbar í því herbergi sem Erla nefndi. Hinsvegar er skýrt tekið fram í skýrslunni að 5 sígarettustubbar hafi fundist í húsinu. Athygli vekur að ekki er minnst á áætlaðan aldur þeirra né tegund. Erfitt getur verið að áætla aldur sígarettustubba, sérílagi eftir nokkurra ára volk og vosbúð. En hafi þeir verið á að giska tveggja til þriggja ára gamlir og af Winston gerð, er hér ef til vill komin ein af þeim mörgu sönnunum sem Valtýr nefnir í BBC viðtalinu.

 

Varla getur það þó verið.

Erla er talin hafa reykt Winston

en það mun reyndar hafa verið vinsæl tegund á þessum árum.

 

Eftir stendur:

 

1. Þarna er komin örugg vísbending um að sígarettur

hafi verið reyktar á þessum slóðum á árunum ca. 1974 – 1977.

Ekki er vitað af hvaða tegund.

 

Þar sem ekki er um aðrar vísbendingar (clues) að ræða en þá framburði vitna sem hér hafa verið raktir og þau efnislegu sönnunargögn sem nefnd hafa verið:

 

Er því hér með virðingarfyllst og staðfastlega haldið fram

að það sé með öllu ósannað að Erla Bolladóttir

hafi verið í Keflavík aðfaranótt 20. nóvember 1974.

 

 *** 

Eigi verður séð af neinum þeim gögnum sem hér hafa verið rakin að það sé á neinn hátt hægt að túlka þau sem sönnun þess að  Erla Bolladóttir hafi verið í Keflavík aðfaranótt 20. nóv. 1974. Engin efnisleg sönnunargögn benda til þess, einungis mjög svo reikull og ónákvæmur framburður annars tveggja meintra bílstjóra bendir til að það komi til greina. En þar sem enginn hefur svo vitað sé, haldið því fram að Erla hafi verið þarna ein á ferð, hlýtur að vera tilefni til að líta á þetta atriði í örlítið stærra samhengi:

Framkvæmdar voru fleiri sakbendingar sem höfðu að markmiði að staðsetja einhvern sakborninga í Keflavík umrætt kvöld 19.nóv. Hér að framan hefur verið fjallað um þær sem beindust að Erlu. En einnig fór fram sakbendingar þar sem reynt var að fá þau fjögur vitni sem sáu manninn sem talinn er hafa hringt í Geirfinn, til að staðfesta að sá maður væri Kristján Viðar. Er skemmst frá því að segja að ekkert þessara fjögurra vitna taldi að um sama mann væri að ræða. 

Fjögur vitni sáu manninn sem hringdi. Í dómi HR 1980 er fjallað um þau:

1. Um vitnið Á.E.G. segir:

“Vitnið mætti tvisvar í sakbendingu hjá lögreglu en ekki sá það neinn í þeim hópum manna sem það taldi sig geta bent á sem mann þann sem komið hefði í Hafnarbúðina umrætt sinn og hringt.”

2. Um vitnið H. B. Ó. segir : 

“Vitninu voru sýndar myndir af Kristjáni, Sævari og Guðjóni. Vitnið kveðst ekki geta staðhæft hvort einhver þeirra hafi komið í Hafnarbúðina til að hringja.”

3. Um vitnið J.G. segir:

“Vitninu voru sýndar myndir af ákærðu Kristjáni Viðari og Sævari. Vitnið kveðst ekki geta sagt um hvort þessir menn hafi komið inn í Hafnarbúðina.”

4. Um vitnið G.K.J. segir:

“Vitnið kveðst hafa mætt í sakbendingu hjá rannsóknarlögreglu en ekki hafa séð neinn mann þar, sem það taldi vera umræddan mann. Það kveðst hafa séð að Kristján Viðar var í hópnum við sakbendingu en það hafði séð hann áður og vissi hver hann var. Vitnið segir að framangreindur maður hafi ekki verið Kristján Viðar.”

Ekki var um fleiri vitni að ræða en þessi fjögur samhljóða vitni. Með framburði þeirra er ljóst að það var enginn sakborninganna sem hringdi í Geirfinn að kvöldi 19. nóv. 1976. Hér liggur fyrir stöðugur og samhljóða framburður fjögurra vitna þess efnis.

Þegar upp er staðið eru 6 sakbendingar sem miða að því að staðfesta að þeir sem dæmdir voru í Hæstarétti 1980 hafi verið í Keflavík. Reikull og óstöðugur framburður Moskvits/Skoda mannsins, á þá leið að Erla sé líkust þeirri sem hann tók upp í bílinn, þá um haustið eða veturinn, hún komi til greina o.s. frv, fær hvergi stuðning en er andstæður framburðum vitnanna úr Hafnarbúðinni, nema að verið sé að halda því fram að Erla hafi verið ein á ferð... 

Í dómi HR er gengið út frá því að ákveðinn hópur hafi verið á ferð í Keflavík 19. nóv 1974. 

Hins vegar eru sakbendingarnar yfir Kristjáni Viðari ekkert annað en sönnun þess að ekki var um hann að ræða. Ekkert vitnanna fjögurra bendir á neinn þremenninganna, Kristján Sævar né Guðjón. Aðal vitnið sem afgreiddi manninn kveðst hins vegar hafa þekkt Kristján í sjón frá því löngu áður og staðfestir þannig endanlega að ekki var um Kristján að ræða.

 

Um þetta segir í dómi Hæstaréttar frá 1980:

“Miða verður við það að ákærðu hafi komið í bifreiðinni að Hafnarbúðinni og að annaðhvort Kristján Viðar eða Sævar hafi hringt þaðan til Geirfinns”.

 *****

Í viðtalinu við BBC  nefnir Valtýr aðeins þennan anga málsins:

“We have many proofs that Erla was in Keflavík”.

 

En væri ekki ágætt að byrja á að sanna að glæpur hafi átt sér stað ? 

 

Valtýr er auðvitað þaulreyndur og með mikla sérþekkingu á þessu máli þar sem hann var stjórnandi frumrannsóknarinnar í Kef. Það er engin tilviljun að hann nefnir þennan anga málsins. Þarna eru alltént tvö vitni, og annað þeirra bendir á Erlu við sakbendingu.

Og aukreitis eru efnisleg sönnunargögn: Stubbarnir !

 

En auðvitað eru sönnunargögn með ýmsum hætti, (Forensic – circumstancial), stundum vefjast þau um sakborninginn eins og tvinni. En öðrum stundum eru þau sem keðja, sem aldrei verður þó sterkari en veikasti hlekkurinn. Það er skoðun undirritaðs að þar sem atriðið sem Valtýr velur að nefna sem “öruggt” í þessu máli er þó ekki öruggara en hér hefur verið rakið, þá hljóti önnur atriði þess að þurfa að vera feikna sterk, þannig að sá vafi sem hugsanlega leiki á um meinta ferð Erlu til Keflavíkur og til baka, myndi eyðast með öllu við lestur frekari gagna. En því er nú aldeilis ekki að heilsa. Þessi meinta ferð Erlu frá Keflavík er auðvitað eins konar angi á jaðri málsins. En hver er þá kjarni þess? Frá bæjardyrum undirritaðs er kjarni málsins sá að maður týndist í Keflavík. Aðdragandi mannshvarfsins var með þeim hætti að full ástæða var til að lýsa ekki aðeins eftir hinum týnda, heldur einnig öðrum manni sem virtist hafa boðað hinn horfna á stefnumót. Fyrsta skrefið í að leysa gátuna um mannshvarfið hlýtur að vera að finna þann sem boðaði hinn horfna á stefnumótið.

Í dómi Hæstaréttar 1980 er með ótrúlega bíræfnum hætti  skautað fram hjá þessum kjarna málsins. 

 

Þar blasir við sú sorglega staðreynd að skýrum og greinargóðum framburðum allra 4 vitnanna sem sáu manninn, var einfaldlega sópað í burtu. Hvers vegna það var gert er ákveðin ráðgáta en ljóst er að miklar væntingar voru bundnar við að málinu færi að ljúka. 

 

Með hliðsjón af framansögðu verður undirrituðum hugsað til hinna

fleygu orða Isaacs Asimovs:

 

 

Ég trúi á sönnunargögn.

Ég trúi á athuganir, mælingar og rökfærslu,

staðfesta af óháðum athugendum.

Ég mun trúa hverju sem er,

hversu fjarstæðukennt og fáránlegt sem það er,

ef það er sannað.

En því fjarstæðukenndara og fáránlegra sem það er, 

 

 

því þéttari og gegnheilli þurfa sönnunargögnin að vera.

 

 

Mál er að linni:   

Þegar á heildina er litið og öll gögnin skoðuð með opnum huga hlýtur það að vekja furðu hve rannsakendur mátu lítils hættu á röngum framburðum við þessar aðstæður. Allt kapp virtist vera á að ná fram játningum og samræma framburði. Varla nokkurs staðar í gögnum málsins virðist örla á gagnrýninni hugsun um áreiðanleika framburða sakborninganna, svo fremi þeir væru nýtilegir við að samræma einhvers konar mynd af þeim rannsóknartilgátum sem fram voru komnar. Öll vinna rannsóknarmanna meðan á gæsluvarðhaldinu stendur í Síðumúla virðist miða við það að eftir mánuði í einangrun, strangar yfirheyrslur, jafnvel árum saman og aðrar þær mótverkandi kringumstæður sem þarna voru uppi, séu sakborningar enn fullir af slíkum ofurmannlegum viðnámsþrótti að þeir haldi mikilvægum upplýsingum leyndum og þræti, endalaust, út í hið óendanlega. “Motiv” sakborninganna sé enn það eitt, að þræta, afvegaleiða og rugla rannsóknarmenn, jafnvel eftir hundruð yfirheyrslna, þar sem unnið er í vaktavinnu við yfirheyrslur, harðræði beitt, fangaverðir yfirheyra, og mönnum haldið vakandi dögum saman. Vissulega var þekking manna á réttarsálfræði ekki sambærileg við nútíma þekkingu. En almenn skynsemi  hefði átt að geta komið að notum og vissulega hefði verið tilefni til að taka mið af sérfræðiáliti lækna. 

(Þó ekki hefði verið nema við Úrlausn Hæstaréttar við ndurupptökukröfu SMC 1997.) 

 

Framburðir í þessu máli eiga sér hvergi nein “hvörf” heldur þróast sagan og mjakast jafnt og þétt eins og seigfljótandi leðja, mánuð eftir mánuð, ár eftir ár, þar til rannsóknarmenn virðast gefast upp og segja nóg komið.

 

Niðurstaðan er tré án stofns, saga sem gengur ekki upp að neinu leyti nema í einstökum og stundum ótrúlega nákvæmum smáatriðum.

 

Miklu skynsamlegri og einfaldari skýring á þessu öllu saman er auðvitað sú að sakborningar höfðu aldrei neina hugmynd um þá atvikalýsingu sem þeir þó voru að hjálpa rannsóknarmönnum að púsla saman, eftir að hafa gefið falskar játningar í byrjun. “Motiv” þeirra var miklu fremur að reyna að finna nothæfan endapunkt á þessa dæmalausu hringavitleysu. Í dómi Hæstaréttar er rökstuðningurinn talinn felast í því samræmi sem myndast hafði milli framburða sakborninga um einstök málsatvik. Hvergi virðist örla á gagnrýni á það hvernig þetta samræmi er til komið. En  auðvitað reyna sakborningarnir allt til að ná samræmi sín á milli og hjálpa þannig lögreglunni og fá hjálp frá henni til að púsla saman sögunni svo að þessum að því er virðist endalausa ógnarhryllingi linni.

Mál er að linni.

  

T.H.