Hvað brást hjá endurupptökunefnd?

 

Hvað brást hjá endurupptökunefnd?

Í kjölfar láts Sævars Marinó Ciesielski 2011 tveimur árum eftir lát Tryggva Rúnars Leifssonar, sýndi Ögmundur Jónasson þáverandi innanríkisráðherra með fádæma kjarki að „kerfið“ getur virkað.   Stofnun Starfshópsins um mál 214 sama ár 2011 og vinna hans undir stjórn Arndísar Soffíu Sigurðardóttur sem skilaði af sér tímamóta skýrslu 2013 sýndi sömuleiðis að hægt er að fá heiðarlegar og vandaðar niðurstöður úr kerfinu, sem er hvurt eð er okkar í öllu falli.

Niðurstaða Starfshópsins var að miðað við gögn málsins bæri að taka málið upp.  Starfshópurinn benti á þrjár mögulegar leiðir: Að Ríkissaksóknari mæli með endurupptöku, að dómþolar gætu höfðað einkamál (mjög dýrt) og að Alþingi gæti gripið inní með eigin rannsókn. 

Einn stærsti hvatinn að stofnun Endurupptökunefndarinnar árið 2013 var getuleysi hæstaréttar til að taka á máli 214/80, svokallað Guðmundar og Geirfinnsmál fyrir utan þá augljósu réttarfarsbót sem nefndin felur í sér almennt, samanber að nefndin er búin að afgreiða á þremur árum um 50 mál, þó svo að nefndin síðan hverfi við ræsingu millidómstigs.

Endurupptökunefnd er skipuð þremur fulltrúum, einum frá Alþingi, einum frá dómstólaráði og svo einum frá hæstarétti.  Alþingi kýs sinn fulltrúa til 5 ára.   Upphaflega skipun nefndarinnar var sú að fulltrúi Alþingis var formaður hennar eðli málsins samkvæmt þar sem þingið er æðst þessara aðila og hlutlaust og hinir í raun aðilar máls og málsmeðferðar. 

Við úrsögn fyrsta fulltrúa Alþingis tekur fulltrúi hæstaréttar við sem formaður sem getur ekki verið eðlilegt því þá er hæstiréttur aftur orðin foræðisaðili og er það sérdeilis bagalegt í tilfelli máls 214/80 þar sem hæstiréttur er á sakabekk beinlínis og hefur alltaf sýnt endurupptöku málsins sérstakan fjandskap. 

Að vera kosin af Alþingi er að öllu jöfnu alvarlegt mál og gerist ekki á hverjum degi en þó hefur Alþingi fjórum sinnum þurft að kjósa í nefndina á þremur árum.  Svo er að sjá að kosnir fulltrúar Alþingis hrökklist út einn af öðrum.   Hvað veldur? 

Ragna Árnadóttir fyrrverandi dómsmálaráðherra fyrsti fulltrúi Alþingis og formaður nefndarinnar var talin nógu sterk og heiðarleg til að standast hugsanlegan þrýsting t.d. frá hæstarétti.  Því miður þurfti Ragna að taka af einhverjum ástæðum fyrsta flug út aftur og fara í annað mikilvægt verkefni og síðan tók við einn og svo einn annar og síðan sá fjórði sem tók svo þátt í niðurlægjandi hneisu endurupptökunefndar ásamt hinum tveimur upphaflegum fulltrúum dómstólaráðs og hæstaréttar.

Niðurstaða nefndarinnar 2017, sem tók um þrjú ár að fá, er þó í raun formleg uppgjöf „kerfisins“ þó svo að hún neiti að horfast í augu við þriðja þátt málsins svokallaðar „rangar sakargiftir“.   Hinir tveir þættirnir Guðmundarmál og síðan Geirfinnsmál sem endurupptökunefnd mælir með að tekin verði upp að nýju snúast einmitt um rangar sakargiftir „rannsóknarmanna“ á hendur ungmennum við „rannsókn“ málsins sem og mannshvarfs „rannsóknirnar“ á sínum tíma.

Ríkissaksóknari þessu máli sem fer með æðsta ákæruvald í kerfinu mælir með endurupptöku málsins í heild en nefndin kýs að leggja stein í götu þar sem bæði dómþolar og sérstakur ríkissaksóknari eru sammála um að fara saman um. Þar sem endurupptökunefnd hefur það hlutverk að velja leið ef endurupptökubeiðandi og ríkissaksóknari eru ekki sammála en ef báðir aðilar eru sammála er hlutverki nefndarinnar búið og ber að greiða götu til endurupptöku.

Þrjóska nefndarinnar eftir þá skynsömu ákvörðun ríkissaksóknara 2016, að mæla með upptöku málsins í heild er mögulega stjórnsýslubrot og tafir nefndarinnar eftir þennan tíma voru vægast sagt ómálefnalegar og ónauðsynlegar með öllu enda kom af sjálfsögðu ekkert úr þeim töfum nema tafir og frestir.

Ef frestur er brestur að þá eru margir frestir margir brestir eða hvað veldur því að svo margir fulltrúar  Alþingis bregðast og hlaupa frá því trausti sem þeir eru kosnir til?   Vildu þeir ekki taka þátt í þessum ósóma?  

  Hægt væri að ímynda sér að þróun starfsmannahalds og yfirtaka fulltrúa hæstaréttar á formannsstöðunni sé til komin vegna þrýstings frá aðilum innan réttarins og smá hóps embættismanna en ekki frá „kerfinu“ í sjálfu sér, sem þegar hefur formlega gefist upp fyrir kröfunni um endurupptöku í gegnum ríkissaksóknara og síðan endurupptökunefndar að hluta í loka áliti sínu.

Vandamálið við svona hópa „freka kalla“ aka „smákónga“ er að þeir blása sig út í stöðum sínum af gömlum vana, taka og þykjast hafa meiri völd en þeim ber.   Ein megin aðferð valdníðinga er að reyna að hindra umræðu um óþægileg mál, að þagga, beita þöggun.  Óvinir þessa freku smákónga eru stjórnsýslulögin um upplýsinga og svaraskyldu yfirvalda.  Önnur aðferð þessara valdadólga er að halda því fram að lög á einn eða annan veg heimila ekki að taka upp réttlæti.  Þá er að búa til rétt lög.

Þessi fáránlega niðurstaða nefndarinnar er ekki sjálfstæð niðurstaða byggð á skynsemi og almennri rökvísi heldur áframhaldandi vonlausri þöggun þar sem látið er eftir nokkrum frekum köllum.

Það er leiðinlegt fyrir sögu endurupptökunefndar að hún hafi frekar verið að snatta fyrir einhverja ómerkilega bankstera aftur og aftur heldur en að sinna sögulegri skyldu sinni með sóma.  Þar fóru ærur fyrir lítið. 

Niðurstaða endurupptökunefndar nær ekki að jafnast á við réttarvitund almennings í landinu sem ætti þó að vera algjör lágmarkskrafa á hendur fulltrúum nefndarinnar og ekki síst nú þegar traust fólks til réttarfars þarf að reisa en ekki rífa.
 

Sigurþór Stefánsson.